Grebbeberg wint een slag
Wat er rest van de Grebbelinie, waar in mei 1940 het Nederlandse leger vergeefs trachtte de Duitse inval te stoppen, mag niet verrommelen. Er komt een 'superbestemmingsplan' dat de nog intacte schootsvelden en inundatievelden van de voormalige waterlinie vrij moet houden.
door Joep Trommelen
Op verzoek van negen gemeenten die delen van de linie op hun grondgebied hebben, gaat de provincie Utrecht een 'superbestemmingsplan' maken om het linielandschap te beschermen tegen ongewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Het oudste nog zichtbare verdedigingswerk op de Grebbeberg is een aarden ringburchtwal uit de vroege middeleeuwen, waarmee bewoners zich konden beschermen tegen Vikingen die de Rijn opvoeren. Vanuit de Nederrijn kon desgewenst water tot aan Spakenburg de Gelderse Vallei instromen. Deze inundatiegebieden stonden blank toen het Duitse leger op 10 mei 1940 Nederland binnenviel. Omdat een berg nu eenmaal moeilijk onder water te zetten is, stond vast dat de Duitsers over de Grebbeberg hun hoofdaanval zouden inzetten. Op het militair ereveld op de berg liggen 835 soldaten begraven, waarvan er ruim 400 sneuvelden tijdens de slag om de Grebbeberg.
Penningmeester Hans Brons van Stichting De Greb weet alles van het krijgsgeweld in de meidagen van 1940. Zijn stichting wil de herinnering aan de slag levend houden en bekommert zich bijvoorbeeld over de loopgraven en kazematten die nog op de berg te zien zijn. "Er lagen in 1940 op de berg 2.500 jongens van het 8ste Regiment Infanterie", vertelt hij tijdens een wandeling over het voormalige slagveld. "Die stonden op 12 mei tegenover 20.000 Duitse soldaten, terwijl hun commandant volhield dat er misschien 150 Duitsers aan de voet stonden te wachten tot er wat ging gebeuren. Zo slecht was de legerleiding op de hoogte van wat er plaatsvond. Toch zijn die Nederlandse soldaten er in geslaagd de Duitsers twee dagen tegen te houden, in stellingen die gebaseerd waren op de statische loopgravenoorlog van de Eerste Wereldoorlog."
Daarom is het zo belangrijk dat de Grebbeberg en de rest van de linie goed geconserveerd worden, legt Brons uit terwijl hij op een bospad richting gereconstrueerde loopgraven wandelt. "Zie je die drie beuken daar? Die zitten aan de oostkant vol kogelgaten, daar kwamen de Duitsers vandaan." De soldaten in de loopgraven aan de rand van een akker moeten doodsangsten hebben uitgestaan. "Die akker was er toen ook al. Hier is een mooi voorbeeld van wat de plannen van de provincie voor ons kunnen betekenen. Je moet er toch niet aan denken dat vlak voor die loopgraven een parkeerplaats voor Ouwehands wordt aangelegd?"
Stichting De Greb wil van de berg geen grootschalig themapark maken. "Nee, wij kiezen voor 'behoudende ontwikkeling'. Grootschalig toerisme past niet op deze plaats waar zo veel doden zijn gevallen. En we willen de natuur beschermen." Stichting De Greb is dertien jaar actief. Ook andere initiatieven rond de Grebbelinie zijn opvallend jong. Brons: "Blijkbaar werd het toen pas tijd. Lang heeft men niet willen denken aan wat hier gebeurd is. Maar toen mensen gingen beseffen dat er steeds minder getuigen van de oorlog in leven waren, kwam er aandacht voor hun lot. Men wilde hun verhalen horen en toen kwam men er pas achter wat hier écht gebeurd is. Kinderen en kleinkinderen van die soldaten willen weten wat er met vader of opa gebeurd is."
In 2016 moet de linie 'op de kaart staan'
Bert Rietberg, voorzitter van de Stichting Grebbelinie, vindt de plannen van de provincie Utrecht en negen gemeenten om ook de omgeving van de Grebbelinie met een 'superbestemmingsplan' planologisch te beschermen 'getuigen van visie' en 'van onschatbare waarde'. "De kwaliteiten van de Grebbelinie schuilen vooral in de samenhang", laat hij weten. "Op het eerste gezicht lijkt de Grebbelinie als Rijksmonument prima beschermd. Maar wie verder kijkt, begrijpt dat een liniedijk tussen woonwijken vergelijkbaar is met een molen tussen flats. De rijksbescherming reikt niet verder dan de voormalige militaire grenzen van de dijken en forten."
Programmamanager Grebbelinie Herman Ruiter van projectbureau SVGV, dat werkt aan de vernieuwing van de Gelderse Vallei, is zeer content met de rol die de provincie Utrecht op zich neemt. "Een goed inpassings- en een beeldkwaliteitsplan kunnen verrommeling van het liniegebied voorkomen. Dan gelden overal dezelfde spelregels. De Grebbelinie bestond uit verdedigingswerken en inundatiegebieden. Die verdedigingswerken zijn al Rijksmonument. Met die nieuwe plannen kunnen we straks ook de inundatievlakten vrijhouden. Dan kunnen er bijvoorbeeld geen lelijke gebouwen meer zomaar in zo'n vlakte verrijzen."
SVGV werkt al jaren aan het beter zichtbaar maken van de linie. Op veel plekken zijn de schoppen de grond ingegaan. Zo wordt Fort aan de Buurtsteeg een Grebbeliniebezoekerscentrum. Tijdens het werk aan dat fort zijn onlangs twee onderkomens voor pantserafweergeschut gevonden. In 2016 moet de linie weer goed zichtbaar zijn.
Grebbeliniedag
Zaterdag 19 mei 2012 is het Grebbeliniedag, maar ook komende vrijdag zijn er in dat kader al activiteiten. Mensen kunnen wandelend, fietsend, per tourbus en zelfs kanoënd en steppend de linie bezoeken. Stichting De Greb geeft een rondleiding op de Grebbeberg.
Grebbelinie: een van de waterlinies
- De Grebbelinie dateert uit de 17e eeuw en was een van de waterlinies waarmee Nederland zich wilde verdedigen (De Hollandse Waterlinie is als zodanig echter veel bekender).
- Het principe van een waterlinie is inundatie (het onder water zetten van delen land) om het terrein voor de vijand ontoegankelijk te maken.
- Ten oosten van een lange dijk kon een brede strook land onder water worden gezet. Dat kon gebeuren door de dijk van de Nederrijn aan de voet van de berg door te steken en het water door de Gelderse vallei te laten stromen, gestuurd door dijken, dammen, kades en stuwen.
- De linie was in mei 1940 de belangrijkste verdedigingslijn. De Nederlandse legerleiding ging er vanuit dat de Duitsers door Brabant richting Randstad zouden oprukken, waar ze door de grote rivieren zouden worden tegengehouden. De Slag om de Grebbeberg zou de belangrijkste slag in de vier dagen durende strijd van 10 tot en met 14 mei 1940 worden.
- In 1951 is de Grebbelinie officieel als verdedigingslinie opgeheven en een jaar later tot natuurreservaat benoemd. In 2010 is de linie tot Rijksmonument verklaard. Er lopen talloze projecten op het gebied van natuurontwikkeling en recreatie.
|
