Vergroting afbeelding

Vrijwilligers van de Luchtwachtdienst Rhenen aan het werk - 1939-1940

De Luchtwachtdienst, naar een verslag van Ernst de Rhoter, voormalig lid van deze dienst.

De leden van de Luchtwachtdienst bestonden uit vrijwilligers, burgers, die wel een militair pakje droegen en ook aan de militaire discipline onderhevig waren. Zij werden nauwelijks getraind, een simpele keuring door dr. Van Kerkwijk ging aan de aanstelling vooraf. Men was door Deen bij elkaar gebracht, er werd wat geoefend in en op het dak van de meubelfabriek (de tegenwoordige wijnhandel aan de Herenstraat). Iedereen had in principe een normale baan, gehuwden ontvingen een loonderving, aangepast aan hetgeen men normaliter verdiende, ongehuwden kregen een zakcentje. De leden van de Luchtwachtdienst kregen tijdens de voormobilisatie gezelschap van de Lichtmeetdienst van de artillerie. Deze gaf aanwijzingen door aan de diverse geschutsopstellingen, geplaatst o.a. bij de splitsing van de Oude en Nieuwe Veenendaalseweg, bij de Bergweg. Er stond luchtdoelartillerie iets ten zuiden van de Koerheuvel, bij de loopgraven. Deze zijn er de eerste oorlogsdag door de Duitsers weggeschoten. Men zat de gehele nacht te koekeloeren, zo'n drie weken voor de inval van de Duitsers. Met een telefoonlijn stond men in verbinding met het geschut. Als ze dienst hadden zaten er zo'n 2 á 3 man te wachten onder de spits. Op een statief stond een kijker, wanneer men een lichtflits waarnam kon de afstand worden geschat. Vanaf de Koerheuvel kon men bijna 11 provincies overzien.

Men moest vliegtuigen kunnen herkennen, er waren boekjes voor met Nederlandse en Duitse vliegtuigen. In de kijker zat een schaalverdeling waarmee de hoogte van een vliegtuig bepaald kon worden, maar als je de spanwijdte niet kende kon je de hoogte niet bepalen. Men moest de waarnemingen melden op formulieren: 1) aantallen en 2) soort vliegtuigen (militair, burger, passagiersvliegtuig, jager, bommenwerper), 3) bewolking, de soort bewolking kon helpen bij hoogte-schatting, 4) de richting. Zodra een waarneming was gedaan moest de richting worden bepaald en moest dit worden doorgegeven via telefoon naar Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, den Haag. Men kon hiermee, via de centrale post in Arnhem, direct worden doorverbonden. In Utrecht zat de commandant, een kapitein Wetter die een herenkledingmagazijn bezat.

Tijdens de mobilisatieperiode werden regelmatig Duitse vliegtuigen waargenomen. Er zijn er zelfs enkele, nog voor de Duitse inval, door Nederlandse jagers neergeschoten. Enige dagen later hoorde men op de Koerheuvel dat men het weer 'goed gedaan' had.
Iedereen moest voor z'n eigen boterhammetje zorgen. Er hing een lang touw met een mandje eraan naar beneden, zodat de familieleden hierin de maaltijden konden aangeven. Tegen het eind van de mobilisatie was iedereen zeer gespannen. Er zaten, als men dienst had, 5 man paraat. In de verte hoorde je soms al een geronk en via de radio hoorde je de berichten uit Ede of Renkum. 'Jongens, een vliegtuig!' werd er dan geroepen. Wie binnen onder de torenspits zat, zocht dan meteen telefonisch contact. De meeste vliegtuigen kwamen uit het oosten, soms uit het westen, maar dan waren ze elders ons land ingekomen en reeds waargenomen. Iedereen stoof dan naar buiten om te kijken en meteen werd er dan weer doorgebeld. 's Nachts moest je alles op het gehoor doen, maar alles functioneerde goed en het klopte steeds als een bus. Het was spannend maar iedereen vond het leuk, raden hoeveel het er waren en zo. Men was ook kwaad: 'Wat doen die moffen hier! Zijn 't wel Duitsers, wie zouden 't anders zijn?'

Het was er altijd wel ijskoud, daarboven. Men zat er bij een kacheltje te kaarten of te dammen maar zodra iemand wat hoorde werd iedereen gewaarschuwd, jassen aan, helmen op en daarna gespannen kijken..... Dit is wel zo'n 7 á 10 keer gebeurd.

De 10e mei, omstreeks 12 uur verschenen er ontelbare vliegtuigen. De ploeg bestond uit Klaassen, Ule van Waveren, Paul Deen, Jo en Gerard Baars. Maar doorbellen via Arnhem was niet meer mogelijk, alles was afgesneden. Enkelen zijn toen op Zaterdag naar Amerongen gegaan, om van daar uit naar Utrecht te bellen en instructies te vragen. Vrijdagnacht zijn er enkelen naar huis gegaan om dekens te halen, ze werden wel 10 keer aangehouden door Nederlandse soldaten.

Het effect van de dienst is positief geweest. Het was de enige dienst die voor het doen van waarnemingen bestond. De komst van vijandelijk vliegtuigen werd snel gemeld en ook waar ze zaten. Enkele dagen later kregen de posten kaarten van Nederland waarop de vliegtuigbewegingen waren aangetekend. Deze klopten met de doorgegeven mededelingen.