Sergeant Gerrit Derk Salemink, de geslachtofferde held
Dit verhaal is een eerbetoon aan de sergeant Gerrit Derk Salemink, tirailleur bij 8 RI ingedeeld bij 1-II-8 R.I. en in de oorlogsdagen ingedeeld bij de staf als Regimentsuitkijkonderofficier. Gerrit Derk Salemink werd geboren te Rheden op 11 februari 1918. Zijn vader was Hendrikus Johannes Salemink, zijn moeder Margaretha Koch. Opa Salemink was getrouwd met een mevrouw Zadelhoff die aangetrouwde familie is van de familie Hoxbergen/Verbeten. Zijn pa was postbode, of zoals dat toen heette; besteller der posterijen, telegrafie en telefonie.
Gerrit ging naar de HBS en strand in de 4de klas, en hij studeerde voor inspecteur van politie maar haalt de opleiding niet. Helaas werd zijn dienstplichttijd een inbreuk op eigenlijk de rest van zijn leven. Omdat hij bij indiensttreding nog geen beroep had uitgeoefend werd hij als zulks vermeld in de diverse documenten, zonder beroep.
Hij werd ingelijfd bij het 8e Regiment Infanterie op 11 oktober 1937 en na uitstel vanwege zijn opleiding, ingedeeld bij de de lichting van 1939-I die vervroegd op was gekomen. Als opkomstdatum staat 1 oktober 1938 genoteerd, dus na de Sudetencrisis en na de bijbehorende voormobilisatie. Op 4 januari 1939 startte zijn opleiding tot onderofficier, op 27 maart 1939 volgde de bevordering tot korporaal. Op 19 mei 1939 trouwde Gerrit Derk met Antonia Riede te Arnhem. Op 10 juli 1939 volgde de bevordering tot sergeant titulair, direct daarop volgend tot sergeant in datzelfde jaar op 24 oktober. Op 1 oktober 1939 werd dochter Aleida Margaretha Salemink geboren. Vader was dan reeds een paar maanden gemobiliseerd en bevond zich hoofdzakelijk in Rhenen.
Toen op 10 mei 1940 de oorlog begon, moest hij zich melden bij luitenant Moski. In eerste instantie kwam hij terecht in een uitkijkpost in een boom nabij de commandopost van het 8e Regiment Infanterie. Hij was in de daarop volgende dagen aanwezig in de stellingen van de commandopost van Overste Hennink en zijn staf. Het verdedigen van de commandopost was zijn opdracht die hij serieus en met volle overtuiging uitvoerde. Daden van moed, beleid en met gevaar voor eigen leven tekenden deze dappere sergeant, zie ook zijn eigen verklaring en die van luitenant-kolonel W.F. Hennink.
Bronzen Leeuw
Dat hij na de oorlog de Bronzen Leeuw kreeg opgespeld zegt iets over het gedrag en de houding van deze militair in de donkere meidagen van 1940. Het koninklijk besluit, getekend door koningin Juliana (toegekend door koningin Wilhelmina) luidt letterlijk:
“Heeft zich door het bedrijven van bijzondere moedige en beleidvolle daden in de strijd tegenover de vijand onderscheiden door in het tijdvak 11-14 mei 1940 tijdens de gevechten op de grebbeberg onder zwaar vijandelijk artillerievuur de daaraan zeer blootgestelde uitkijkpost van de commandant van het 8ste regiment infanterie tot het uiterste te blijven bezetten. Daarna op onverschrokken wijze deel te nemen aan de verdediging van de regimentscommandopost, zelf een lichte mitrailleur te bedienen, ter wille van het schootsveld de dekking biedende borstwering te verlaten en er op liggende een tot de versperring doorgedrongen sterke Duitse patrouille buiten gevecht te stellen.
Tenslotte door op 15 mei uit eigene beweging te trachten de Rijn over te zwemmen om overgangsmiddelen ter beschikking te krijgen voor het overbrengen van de laatste verdedigers van de grebbeberg waaronder de regimentscommandant, hierin door “a bout portant” (zeer dichtbij) afgegeven vijandelijk vuur verhinderd.”
Gerrit Derk Salemink werd op of omstreeks 15 mei 1940 gevangen genomen aan de overkant van de Nederrijn door de Duitsers en naar Duitsland afgevoerd. Waarheen is onbekend, bekend is alleen dat hij op 10 juni 1940 in Nederland terugkeerde uit krijgsgevangenschap.
Stuurloos
In de periode na de oorlogsdagen van mei 1940 was Gerrit Derk volgens eigen zeggen “stuurloos”. Hij accepteerde een baan als commies invoer & accijnzen inspecteur. Tijdens deze baan had hij dagelijks contact met een collega die NSB-er was. Deze praatte veel met Gerrit Derk en haalde hem over ook lid te worden. Omdat Gerrit Derk niet wist wat hij moest, deed hij dit in 1941. Ook werd hij lid van de Nederlands SS en kreeg een uniform waar hij in moest lopen. Dit alles nog voor de Jodenvervolging, razzia’s etc. Antonia , zijn vrouw, zijn ouders en schoonouders waren erg tegen het lidmaatschap van Gerrit Derk Salemink en ageerden hier ook tegen. Tijdens zijn lidmaatschap bij de NSB gaf zijn collega aan hem door dat er een cursus burgemeester werd gegeven door de NSB en Gerrit Derk had daar wel oren naar, niet wetende wat hij nou eigenlijk wilde. Hij diende een schriftelijk verzoek in maar hoorde uiteindelijk niets.
Gerrit Derk kwam een aantal maanden later pas bij inzicht dat zijn keuzes niet de juiste waren. Hij zegde beide lidmaatschappen op en kreeg een rekening voor 2 maanden lidmaatschap die zijn vrouw voldeed. In Arnhem kwam het intussen tot razzia’s en Gerrit Derk hielp het verzet om de SD te slim af te zijn om zo Joodse gezinnen van arrestatie te behoeden. Dit verklaarden na de oorlog ook twee getuigen, zo blijkt uit zijn CABR dossier. Gerrit Derk zou door snel en moedig handelen de SD hebben misleid. Omdat de NSB en de Nederlandse SS niet blij met hem waren werd hij overgeplaatst naar Oud Schoonebeek waar hij een functie bij de Provinciale Inkoopcentrale voor akkerbouw ging bekleden.
Oud Schoonebeek
In Oud Schoonebeek kwam er weer iets van een wil boven in Gerrit Derk Salemink. Het was inmiddels 1943. Hij ging graan inkoopbonnen dubbel gebruiken om zo onderduikers (Joden etc.) te helpen. Een klein deel van het graan gebruikte hij zelf en de rest ging naar de onderduikers. Gerrit Derk liep echter tegen de lamp en werd veroordeeld tot een werkkamp voor 1 jaar wegens verduistering in een dienstbetrekking. Uiteindelijk zat hij 6 maanden in een werkinrichting in Veenhuizen (de oude strafkolonie). Op 4 augustus 1943 werd dochter Sacha Salemink geboren.
September 1944
Vrijwilliger
Op 19 september 1945 ging hij als vrijwilliger in dienst van het centraal vrijwilligerskamp te Eindhoven met als doel de officiersopleiding in te gaan. Uit zijn gegevens uit het archief van de NBS (Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten) blijkt dat Gerrit Derk Salemink betrouwbaar was, niet uit de illegaliteit (georganiseerd verzet) kwam, ijverig, energiek, beschaafd en geschikt werd bevonden voor troependienst. Ook dat hij genegen was voor Indië. Op 10 oktober 1945 vertrok hij naar Engeland om de officiersopleiding te gaan doen die op 1 november 1945 aanving. Op eigen verzoek was hij teruggesteld tot soldaat. Mogelijk om geen status of leiding te hebben gedurende de opleiding die hij als niet juist achtte omdat hij dienstplichtig sergeant was.
Op 1 mei 1946 werd hij soldaat 1e klasse. Op 20 december 1946 werd Gerrit Derk Salemink aangesteld als reserve luitenant 2e klasse der infanterie bij het reserve personeel.
Als beloning kreeg hij de aanstelling met terugwerkende kracht dd 1 januari 1942. Hetgeen een wedde verhoging sedert die datum inhield. Op 23 december 1946 keerde de reserve 2e luitenant Salemink uit Engeland terug in Nederland. Hij werd overgeplaatst bij het Garderegiment Prinses Irene op 21 april 1947. Hij werd ingedeeld bij het 1e Regiment Infanterie op 2 mei 1947.
En op 12 november 1947 werd hem de Bronzen Leeuw toegekend voor daden hier reeds boven vernoemd.
Ontslag
Op 1 november 1948 werd de reserve 2e luitenant Salemink, held van de Grebbeberg, ontslagen vanwege het vonnis van het tribunaal dat hem eigenlijk direct voorwaardelijk invrijheidsstelling verleende. Maar omdat hij hierbij voor 10 jaar zijn kiesrecht verloor, maakte Gerrit Derk Salemink “ongewenst”. Weg carrière (pelotons commandant in Indië stond in de planning). Weg dapperheidsonderscheiding.
Te triest voor woorden eigenlijk maar ja, hij was lid van de NSB en zei Koningin Wilhelmina niet; “al die NSB lui moeten aangepakt worden”. Wel vond de Landmacht het nodig hem over te plaatsen naar het Regiment Johan Willem Friso op 1 mei 1950 om per die datum uit de dienst met groot verlof te sturen.
Uit het CABR dossier valt op te maken hoe de besluitvorming van het tribunaal in zijn werk moet zijn gegaan. De chef van Gerrit Derk in Arnhem vond hem geen overtuigd NSB-er maar omdat hij wel lid was wilde de chef hen uit zijn buurt hebben en plaatste hem over naar Oud Schoonebeek. Twee andere getuigen schreven letterlijk dat Gerrit Derk verzet pleegde en de SD misleidde om zo Joodse gezinnen van de Holocaust te behoeden.
Bovenstaand verhaal kwam in oktober 2023 tot stand op initiatief van Peter Teunissen die een paar maanden daarvoor, vanwege het openbaar worden van de dienstplichtkaarten en daarbij behorende controle lijsten van de Landmacht, al van plan was om de Stichting De Greb te gaan ondersteunen bij onze poging om de namen van de mannen van het 8e Regiment Infanterie te verzamelen. Wij hebben reeds 1 onderdeel zo goed als compleet. Omdat hij al sinds 2007 met de staf van 8 RI bezig was, waren hem reeds een behoorlijk aantal namen bekend. Achteraf een klein deel van de in totaal ongeveer 150 man. Uiteraard zeer geïnteresseerd in de mannen van de wielrijders patrouille maar absoluut in de staf Vaandelwacht waar Evert Hoksbergen in diende. Tijdens deze speurtocht (stofkammen van dienstplichtkaarten) vond hij een aantal voor hem bekende namen, waaronder bovengenoemde Gerrit Derk Salemink.
Toen hij tijdens de zoektocht in de studiezaal van het Nationaal Archief zijn staat van dienst en controlelijst vond, schoten hem letterlijk de tranen in zijn ogen. Op de controlelijst van Salemink stonden dingen die hem direct als belachelijk voorkwamen. In zijn controlelijst staat dat hij (inmiddels reserve 2e luitenant) d.d. 1 mei 1950 uit de dienst is ontslagen en dat zijn koninklijke onderscheiding was ingenomen per geheim koninklijk besluit. Het ontslag was gebaseerd op sub 1 van het zuiveringsbesluit, en dan weet de onderzoeker wel hoe laat het is. Gerrit Derk Salemink is dus fout geweest in de oorlog, of ligt de zaak genuanceerder. Lastig zullen mensen zeggen, maar het lijkt dat hier onrecht is aangedaan. Helaas kennen we daar tientallen voorbeelden van. Vaak was naoorlogs de hetze groot tegen mensen die lid van de NSB waren uit lijfsbehoud of gewoon een overlevingskeuze of anders. Vaak kozen deze mensen voor iets waarvan ze geen weet hadden en hoe dat na de oorlog uit zo pakken. Dat geldt ook zeker hier.
Met dit verhaal lijkt zijn zoektocht voltooid. Hoewel, hoe het de man achteraf is vergaan weten we natuurlijk niet. Misschien komen we daar nog op terug.
Bronnen:
- Staat van Dienst G.D. Salemink, inv. 2.13.259 en 2.13.260- Archief van de Binnenlandse Strijdkrachten inv. 2.13.137
- www.grebbeberg.nl
- CABR dossier, CABR 2.09.09
3547